Cách hiểu về hình thức hợp đồng để giải quyết xung đột?

Hỏi: Cách hiểu về hình thức hợp đồng để giải quyết xung đột?

Đáp: Đối với các nước Đông Âu, để giải quyết xung đột pháp luật về hình thức của hợp đồng, các nước này thường áp dụng luật nơi giao kết hợp đồng (Lex loci contractus) hoặc luật nơi thực hiện hợp đồng (Locus regỉt actum), trên nguyên tắc ưu tiên áp dụng luật nơi giao kết hợp đồng. Theo đó, hợp đồng được giao kết ở đâu thì luật của nước đó sẽ quy định tính họp pháp của hình thức hợp đồng hoặc hợp đồng được thực hiện ở đâu thì luật của nước đó sẽ điều chỉnh về hình thức của hợp đồng. Tính ưu tiên áp dụng luật nơi giao kết hợp đồng được hiểu trong trường hợp nếu hợp đồng được giao kết ở một nước nhưng được thực hiện ở một nước khác thì hình thức của hợp đồng được coi là họp pháp nếu hình thức hợp đồng đó phù hợp với nơi giao kết hợp đồng. Tuy nhiên, nếu hợp đồng không phù hợp về hình thức theo luật nơi giao kết hợp đồng nhưng phù hợp về hình thức với luật nơi thực hiện hợp đồng và không trái với pháp luật của nước có cơ quan xét xử thì hợp đồng đó vẫn được coi là hợp pháp về mặt hình thức phải được áp dụng. Quy định này hoàn toàn phù hợp với nguyên tắc tự do ý chí và tự do thoả thuận của các bên.
Trong quá trình giao kết hợp đồng, các bên chủ thể phải tuân thủ một số nguyên tắc nhất định, trong đó có nguyên tắc lựa chọn (Lex voluntatis). Theo nguyên tắc này các bên tự do xác định quyền và nghĩa vụ pháp lý của mình trên cơ sở hợp đồng. Các bên tự do thoả thuận mọi điều khoản để ràng buộc quyền và nghĩa vụ với nhau (trừ các trường hợp đặc biệt khi thoả thuận vi phạm những điều cấm của pháp luật). Trong các điều thoả thuận lựa chọn đó có điều khoản chọn pháp luật áp dụng. Nếu các bên thoả thuận chọn pháp luật áp dụng thì luật đó sẽ là luật nước ngoài đối với một hoặc đối với cả hai bên chủ thể.
Về mặt lý luận cũng như thực tiễn pháp lý, trong trường hợp các bên tự do lựa chọn pháp luật áp dụng cho nội dung hợp đồng nhưng việc áp dụng pháp luật do các bên lựa chọn này vi phạm các nguyên tắc pháp lý của nước có toà án xét xử tranh chấp hợp đồng thì luật do các bên lựa chọn sẽ không được chấp nhận. Để loại trừ việc phải áp dụng pháp luật do các bên lựa chọn, cơ quan xét xử có thể áp dụng nguyên tắc “bảo lưu trật tự công”. Theo nguyên tắc này, pháp luật của nước ngoài sẽ không được áp dụng nếu hậu quả của việc áp dụng pháp luật nước ngoài vi phạm các nguyên tắc cơ bản của nước nơi có cơ quan xét xử. Tuy nhiên, thế nào là nguyên tắc pháp lý cơ bản thì chưa được pháp luật của các nước quy định một cách cụ thể, rõ ràng. Trong trường hợp không áp dụng pháp luật do các bên thoả thuận vì vi phạm nguyên tắc “bảo lưu trật tự công” thì thông thường có thể áp dụng luật nước nơi giao kết hợp đồng (Lex loci contractus) hoặc luật nước nơi có toà án (Lex fori) hoặc luật nơi có quan hệ gắn bó nhất với hợp đồng (Lex propria). Luật nào được coi là có quan hệ gần gũi.
Đối với các nước theo hệ thống pháp luật châu Âu lục địa (Continental Law) khi xác định các quan hệ pháp lý liên quan tới luật nhân thân của một người, thường áp dụng hệ thuộc luật quốc tịch (Lex nationalỉs) của người đó. Như vậy, việc xác định năng lực giao kết hợp đồng của một người trong trường hợp này phụ thuộc vào quy định của pháp luật mà người đó mang quốc tịch. Nếu chủ thể của hợp đồng hội đủ các điều kiện pháp lý về nhân thân theo quy định của pháp luật của nước noi họ mang quốc tịch thì hợp đồng mới đáp ứng một trong những điều kiện để hợp đồng phát sinh hiệu lực pháp luật. Ví dụ, Bộ luật tư pháp quốc tế Thụy Sỹ 1987 quy định: “năng lực pháp luật của con người được điều chỉnh bởi luật Thụy Sỹ” và “năng lực hành vi được điều chỉnh bởi luật nơi cư trú ” – Điều 4 Luật quy tắc chung về áp dụng luật (có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2007). hoặc Bộ luật tư pháp quốc tế Bỉ 2004 quy định: “Ngoại trừ những vấn đề được đạo luật này quy định khác, luật của nước mà cả nhân mang quốc tịch sẽ điều chỉnh địa vị và năng lực của cả nhân đó’’? Theo quy định của pháp luật Nhật Bản thì “năng lực hành vi của con người được quy định bởi luật của nước mà họ là công dân
Đối với các nước theo hệ thống pháp luật chung (Common Law) như Anh, Hoa Kỳ khi xem xét năng lực pháp luật của một người, thông thường, áp dụng luật noi cư trú (Lex domicilỉ) của người đó. Trong trường họp này, việc xác định năng lực giao kết hợp đồng của các bên chủ thể sẽ căn cứ vào luật của nước mà chủ thể này cư trú. Nếu điều kiện về nhân thân của chủ thể hợp đồng phù hợp với pháp luật của nước mà người này cư trú thì chủ thể đó đủ điều kiện để giao kết hợp đồng.
Như vậy, tuỳ theo từng trường hợp, khi xác định năng lực giao kết hợp đồng có yếu tố nước ngoài của các bên chủ thể, thường áp dụng luật quốc tịch (Lex natỉonalis) hoặc luật nơi cư trú (Lex Công ước Rome 1980 về luật áp dụng đối với nghĩa vụ hợp đồng (ký ngày 19/6/1980) (Convention on the Law Applicable to Contractual Obligations 1980), Quy tắc Rome I (có hiệu lực từ ngày 17/6/2008) về các quy định áp dụng cho trách nhiệm phát sinh từ hợp đồng (Rome I Regulation on the Law Applicable to Contractual Obligations).